قیام 15 خرداد، نماد پیوند دین و سیاست در ایران

عباس خسروانی

قیام خونین 15 خرداد نقطه عطفی در تاریخ معاصر و مبدأ و سرآغاز بسیاری از تحولات و دگرگونی‌ها در ایران است.
به گزارش خبرگزاری فارس از اراک، فهم قیام 15 خرداد ملت ایران به رهبری مرجع عالی‌قدر شیعه حضرت امام خمینی (ره) نسل جدید را در فهم ماهیت انقلاب اسلامی، اهداف و آرمان‌هایش یاری و به فهم تحولات امروز جامعه ایران و یافتن پاسخ برای سؤالات بسیاری که در ذهن نسل جدید نقش بسته است کمک خواهد کرد.
مطالعه این واقعه تاریخی به ما نشان می‌دهد که یکی از مهم‌ترین علل و ریشه‌های آن به برنامه‌ها و سیاست‌های رژیم پهلوی به‌خصوص برنامه اصلاحات شاه که از سال 1339 تا 1342 به اجرا درآورده بود برمی‌گردد.
ماجرا از پیروزی کندی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا شروع شد، به طوری که کندی بعد از پیروزی، برای جلوگیری از قیام و انقلاب‏های مردمی در جهان سوم که احتمال سرنگونی رژیم‏های وابسته به غرب را در به دنبال داشت، رهبران این کشورها را به اجرای برنامه‏های اصلاحی تشویق می‌کرد.
 دکترین «انقلاب از بالا» ی روستو که معاون امنیت ملی کندی بود مبنای این برنامه‌ها قرار گرفت. سیاستی که برای جلوگیری از توسعه نفوذ کمونیسم طراحی شده بود.
همگام با سایر کشورهای وابسته به غرب، در ایران نیز، «فضای باز سیاسی» طلیعه اصلاحاتی بود که آشکارا برای خوشایند کندی و تیم همراهش در کاخ سفید، به مرحله عمل گذاشته شد، اصلاحاتی که دیکته شده آمریکا بود و انگیزه‌ای غیر ملی در پس آن نهفته بود و به دلیل ناهمخوانی با فرهنگ ایرانی- اسلامی و تناقضات فراوان در اجرا دچار مشکل شده بود و اسباب نارضایتی توده‌های مردم به خصوص روحانیت معظم شیعه را فراهم کرده بود، به طوری که این ناهمخوانی و ناهمگونی بین برنامه‌های اصلاحی رژیم پهلوی و فرهنگ و نظام ارزشی جامعه ایران موجی از نارضایتی‌ها را در میان توده‌ها به‌خصوص اقشار متدین و مذهبی و نیروهای سیاسی انقلابی و ارزشی به وجود آورد.
مجموعه این نارضایتی‌ها درنهایت به خروش ملت علیه برنامه‌های اصلاحی رژیم منجر شد که خود آغازگر نهضت بزرگ اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره) شد.
به عبارت دیگر می‌توان ادعا کرد نتایج ناهمگون و تشنج‏آفرین اصلاحات دوره 42 ـ 39 رژیم شاه، منشأ و خاستگاه بیرونی برنامه‌ها؛ ماهیت سیاسی، انگیزه و اهداف غیر ملی، غیرواقعی و ضدمذهبی، روند غیرطبیعی، غیرقانونی و نامتعارف موجب انباشته شدن نارضایتی مردم و نیروهای سیاسی و مذهبی به رهبری امام خمینی (ره) شد و مبارزه آنان منجر به قیام پانزده خرداد 1342 گردید.
این قیام سرنوشت‌ساز قیامی خودجوش و دارای ماهیتی اسلامی بود که در نهایت با ورود مردم به صحنه مبارزه به قیام 15 خرداد شهرت یافت که از این واقعه به عنوان نقطه آغاز و علنی شدن نهضت انقلاب اسلامی حضرت امام (ره) یاد کرده‌اند.
 امام بزرگوار ملت که هادی و راهبر این نهضت بزرگ قرن بود، 15 خرداد را قیامی اسلامی، قرآنی و ایمانی می‌داند که تا تحقق همه اهداف اسلام باید ادامه داشته باشد، بنابراین قیام 15 خرداد قیامی است که به قیام مهدی موعود (عج) متصل خواهد شد تا بساط ظلم و کفر را از عالم هستی برچیند.
در دیدگاه حضرت امام خمینی (ره)، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلامی جایگاه خاصی دارد، به طوری که پیاده شدن قوانین اسلام در حوزه های مختلف از انگیزه‌های اصولی نیروهای انقلابی در فرایند مبارزه محسوب می‌شد، اما با توجه به عملکرد رژیم پهلوی که برخلاف حدود الهی و شامل عدم اجرای احکام اسلام، عدم اجرای امربه‌معروف و نهی از منکر، عدم دفاع از سنت‌ها و ارزش‌های اسلامی، عدم مقابله با برنامه‌های استعماری آمریکا و اسرائیل، عدم مبارزه با حاکمیت و گسترش فرهنگ غربی که منافی با معیارهای فرهنگ اسلام ناب محمدی (ص) می‌شد به انگیزه و سوق‌دهنده نسل جدید روحانیت، برای ورود به عرصه سیاسی کشور و وقوع قیام پانزده خرداد تبدیل شد.
رژیم پهلوی همگام با سایر کشورهای موسوم به جهان سوم مجموعه‌ای از برنامه‌های اصلاحی از جمله فضای باز سیاسی، اصلاحات ارضی، لایجه انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید را در ابعاد مختلف به اجرا درآورد.
از دیدگاه صاحب‌نظران مهم‌ترین برنامه این اصلاحات گسترده مربوط به انقلاب سفید یا همان انقلاب شاه و مردم بود که در ابعاد مختلف سیاسی اقتصادی، فرهنگی، حقوقی و اجتماعی به اجرا درآمد و همه ابعاد زندگی مردم را تحت تأثیر خود قرارداد به طوری که پس از اجرای این لوایح 6 گانه موجی از اعتراضات مردمی و بی‌ثباتی و ناآرامی کشور را فرا گرفت.
اگر چه قیام 15 خرداد به شکلی وحشیانه از سوی رژیم پهلوی سرکوب شد و به‌ظاهر رژیم پیروز میدان بود، اما از این نکته غفلت کردند که این پیروزی ظاهری ممکن است تخت و تاج آنها را نابود کند.
امروز اگر مسئولان کم‌ترین تقیدی به راه و اندیشه حضرت امام خمینی (ره) دارند باید بدانند تمکین کردن و اجرا کردن برنامه‌ها و سیاست‌های نهادهای بین‌المللی و غربی به‌خصوص در حوزه‌های آموزشی و فرهنگی هرگز گره‌گشای مشکلات کشور نخواهد بود، بلکه خود به گره‌ای برای کشور تبدیل خواهد شد؛ چراکه انقلاب اسلامی برای اجرای برنامه و سیاست‌های فرهنگی و آموزشی دیکته شده بیگانگان رخ نداده است، بلکه در پاسخ به ناکارآمدی و ناتوانی تفکر لیبرالیستی و سرمایه‌داری در مدیریت جهان به وجود آمده و خود برای حل مشکلات خود راه‌حل‌های علمی‌تر و بومی‌تری دارد به‌شرط آنکه مسئولان به این دستاورد امام (ره) که همان ما می‌توانیم بود، باور داشته باشند و یا اگر ندارند باور پیدا کنند.
امام (ره) توانست با استفاده از ضعف‌ها و قوت‌های همه نهضت‌ها و قیام‌های قبل از خود و ترکیب ماهرانه سیاست و دیانت نهضتی را آغاز کند که سرانجامش نابودی رژیم 2500 ساله شاهنشاهی ایران بود. حضرت امام خمینی (ره) اثبات کردند که دین می‌تواند منشأ اصول حیات جمعی و برنامه زندگی باشد و با پیروی از آن می‌توان به نیازمندی‌های مادی و معنوی انسان‌ها پاسخ داد.
این روز تأثیرگذار و باد ماندنی را باید پاس داشت و از آن و آرمان‌ها و دستاوردهایش که به فرموده امام راحل هدیه‌هایی از عالم غیب ربوبی بود را با جان و دل حفظ و حراست کرد.
 15 خرداد بخشی از هویت انقلابی ماست که باید حفظ شود. «ملت ما نه محرم را که شاهد قتل‌عام‌های وحشیانه جباران است فراموش می‌کند و نه 15 خرداد را که سرآغاز نهضت اسلامی روحانیت است». (صحیفه نور، جلد 7، ص 50)