پیشگیری از مسائل حوزه سالمندی،شاید وقتی دیگر

*دکتر عباس خسروانی

نگاهی به آمار وقایع حیاتی کشور نشان می دهد که جامعه ایران در حال حرکت به سمت سالمندی است.آمارها نشان می دهند در سال 1355 تنها 3درصد جمعیت کشور سالمند بوده اند و این آمار در سال 90 ‌بیش‌از 8درصد رشد داشته است.برخی از صاحب نظران در این حوزه معتقدند که آمار سالمندان کشور تا سال 1404 به 10درصد جمعیت و تا سال 1430 به حدود 25درصد جمعیت کشور افزایش یابد و تا سال 1430 به حدود 25درصد کل جمعیت کشور خواهد رسید.با در نظر گرفتن این آمارها،جامعه ی جوان چند دهه قبل ما روبه سالمندی می رود.میزان سالمندی جمعیت کشور از طریق تقسیم جمعیت بالای 65 سال به کل جمعیت به دست می‌آید. طبق نظر شرایاک و سیگل، اگر درصد سالمندان کمتر از 5 درصد باشد، جمعیت جوان و اگر بین 5 تا 10 باشد، جمعیت میان‌سال و اگر بیشتر از 10 باشد، جمعیت سال‌خورده است.بر اساس این شاخص و روند جمعیتی کشور می‌توان گفت تا سال 1414 (سال 2035 میلادی) جمعیت ایران، میان‌سال و پس از آن سال‌خورده می‌شود.یکی از شاخص هائی که ارتباط معناداری با سالخوردگی جمعیت دارد شاخص امید به زندگی است. امید به زندگی در بدو تولد، متوسط سال‌هایی است که انتظار می‌رود شخص از هنگام تولد زندگی کند. این شاخص نشان می‌دهد که هر یک از افراد متعلق به یک نسل معین تا پایان زندگی به طور متوسط چند سال عمر خواهند کرد.براساس اعلام مرکز آمار ایران، شاخص امید زندگی در بدو تولد بر اساس آخرین نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ١٣٩٥ و با بهره‌گیری از داده‌های ثبتی در سال ١٣٩٥ در کل کشور برای مردان ٧٢.٥ سال و برای زنان ٧٥.٥ سال محاسبه شد. این شاخص برای مردان و زنان مناطق شهری به ترتیب برابر ٧٢.٧ و ٧٥.٧ سال و برای مردان و زنان مناطق روستایی به ترتیب برابر با ٧١.٧ و ٧٤.٧ سال است.از سوی دیگر طی نیم قرن اخیر توسعه اقتصادی‌اجتماعی، کاهش باروری و به دنبال آن کاهش رشد جمعیت و افزایش امید زندگی منجر به ایجاد تغییرات قابل ملاحظه‌ای در ساختار جمعیتی جهان و کشور ما شده است، به‌طوری‌که طی این مدت تعداد سالمندان به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته اند.لذا افزایش جمعیت سالمندان، واقعیت انکارناپذیر جوامع کنونی از جمله جامعه ایران است. آمارهای موجود وتحلیل آنها حکایت از هشداری جدی به کشورهائی دارد که این روند را تجربه می کنند.مسائلی چون افزایش نیاز به محبت و همزبان،نبود حمایت‌های اجتماعی،فقر فزاینده،تنهائی،نداشتن شغل و کم رنگ شدن نقش های اجتماعی، ضعف قوای جسمانی، از کار افتادگی، معلولیت،مخارج زندگی و به‌ویژه هزینه‌های بهداشتی‌درمانی سرسام‌آور و غیره ازجمله مواردی است که لزوم توجه بیشتر به این قشر از جامعه و برنامه ریزی برای سال های آینده را پر رنگ تر می کند.البته ظهور و بروز چنین مشکلات و تنگناهائی برای سالمندان بسته به اینکه فرد سالمند در چه جامعه ای و با چه فرهنگی زندگی می کند،تفاوت های  جدی دارند و از سوی دیگر چگونگی ارضا و پاسخ گوئی به این نیازها و حل مسائل ناشی از آن به امکانات موجود در جامعه بستگی دارد، به طوری که در کشورهای صنعتی و غربی، اغلب سالمندان را در مکان های خاصی که برای آنها تاسیس کرده اند و جدای از خانواده مشاهده می کنیم و در جوامع شرقی و بخصوص در مناطق روستایی و سنتی، سالمندان اغلب همراه با اعضای خانواده و آمیخته با آنها تا لحظات آخر زندگی دیده می شوند.هر چند  با توجه به تغییرات حاصل از تحولات اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی وبه خصوص تغییر در سبک زندگی و همچنین تغییر نهادهای اجتماعی مثل نهاد خانواده، از شکل سنتی به مدرن و حتی پست مدرن در جوامعی مثل ایران هم باید انتظار داشت که در آینده شاهد مشکلات خاص این گونه تحولات از جمله مشکلات مربوط به سالمندان باشیم. لذا ضرورت دارد که اندیشمندان علوم انسانی و اجتماعی و دست اندرکاران رفاه اجتماعی، بخشی از مطالعات و برنامه های خود را به حوزه سالمندان اختصاص بدهند.به عنوان مثال مسئله تنهائی سالمندان امری دردناک است که حل آن نیازمند فکر و ارائه راهکارهای قابل اجراست.هم‌اکنون 9درصد مردان سالمند و 49درصد زنان سالمند، بدون همسر و تنها زندگی می‌کنند؛ این درحالی است که بیش از 70درصد مردان تنهای سالمند و 30درصد از زنان تنهای سالمند، احساس نیاز به ازدواج مجدد را ابراز کرده‌اند. یافتن راهکارهایی برای حل معضل تنهایی فزاینده سالمندان که در جامعه ایرانی قابلیت اجرا داشته باشد یک ضرورت است.لازم است به منظور پیشگیری از مشکلات احتمالی این حوزه در سال‌های آینده، از هم اکنون برنامه‌ریزی و اقدامات لازم برای ارایه خدمات به سالمندان و تسهیل روند های حل مشکلات آنان انجام شود.بهبود شرایط زندگی سالمندان، برنامه ریزی برای عدم انزوای سالمندان،تاسیس و راه اندازی خانه سالمندان توسط انجمن های خیریه،  تأمین تسهیلات حمل و نقل آسان،مناسب سازی مکان های عمومی، فرهنگ سازی از طریق رسانه، ایجاد زمینه های مناسب فرهنگی و اجتماعی، ارتقای پوشش بیمه های تکمیلی و بیمارستانی برای سالمندان،در اولویت قرار دادن مسایل رفاهی سالمندان، سیاست های توانمند سازی اقتصادی برای سالمندان، سیاست های اداری و سازمانی و هماهنگی بین دستگاه های اجرایی برای ارایه خدمات، استفاده از توانایی ها و مشاوره افراد سالمند در سازمان ها و ایجاد سهولت شغلی برای سالمندان از جمله راهکارهائی است که می توان ارائه کرد.

*دکتری جامعه شناسی مسائل اجتماعی ایران

منتشر شده در روزنامه رسالت