"نگاهي به آراء و انديشه هاي شهيد آيت الله دكتر محمد حسين بهشتي در باب آزادي"

سیاست ورزی در بستر آزادی

عباس خسروانی

دانشجوی دکتری جامعه شناسی

مقدمه:

شايد بتوان گفت يکي از مباحث بسيار مهم  طي يک قرن اخير در جامعه ايراني بحث آزادي است که امروز  نيز علي رغم گذشت بيش از صد سال از نهضت مشروطه و بيش از 3 دهه از انقلاب اسلامي هنوز مباحث پيرامون آن داغ وجذاب و پر چالش است. جامعه ما طي يک صد سال اخير همواره در پي تحقق و نهادينه ساختن آزادي بوده است. نهضت مشروطيت، نهضت ملي شدن صنعت نفت و به طور مشخص انقلاب اسلامي در سال 1357 همه با نفي سلطه داخلي و خارجي، با شدت و ضعف خود، به دنبال برقراري و تحقق بخشي به آزادي و استقلال بوده اند. اما چنان که ذکر شد، مفهوم و مصاديق عيني آزادي، صرف نظر از چالش‌هاي تئوريک، همواره در جامعه ما با ابهام مواجه بوده است.انديشمندان مختلف و متعددي از ديدگاه هاي مختلف به بحث پيرامون اين موضوع پرداخته اند.يکي از اين انديشمندان معاصر که نقش برجسته اي در انقلاب،ساختار سازي و همچنين تئوري پردازي در انقلاب و بعد از آن داشته و به خوبي به موضوع مهم و اساسي آزادي در جامعه اسلامي و به تبيين ديدگاه اسلام و انقلاب اسلامي در خصوص آزادي پرداخته، آيت الله دکتر محمد حسين بهشتي است.به رغم بحث‌هاي بسيار مهمي كه در حوزه عمومي و به ويژه مسأله آزادي از آيت‌الله بهشتي به يادگار مانده است، متأسفانه برخلاف آثار، آرا و انديشه‌هاي بزرگاني همانند آيت الله مطهري، که در طول سال‌هاي پس از انقلاب به عنوان مباني نظري نظام جمهوري اسلامي مورد استفاده و تأكيد قرار گرفته، آرا و انديشه های شهید بهشتي كم‌تر مورد توجه و تأمل و مبناي عمل قرار گرفته و به نوعي از انديشه ايشان غفلت شده است. جامعه ما وي را بيشتر به عنوان يک مدير اجرائي و سياسي صرف مي شناسد و جامعه علمي نيز در تبليغ و معرفي انديشه هاي علمي اين متفکر بزرگ کوتاهي کرده است.واقعيت اين است که انديشه دكتر بهشتي به خصوص درباره آزادي و نيز مسأله تربيت طي اين سال‌ها در محاق فرو رفته است. اگر بر اين انديشه نيز چونان ساير انديشه‌هاي مطرح تأکيد و به جامعه شناسانده مي‌شد، شايد جامعه ما در برخورد با پديده‌هاي گوناگون فكري و علمي به خصوص بحث آزادي از وضعيت مطلوب و مناسب‌تري برخودار مي‌بود. يکى از آن زمينه ها و موضوعات گونه گونى که به طور مبسوط در آثار و گفتار بهشتى خود را نمايانده است، مفهوم آزادى است. شايد به جرات بتوان گفت که بنياد و محور اساسى انديشه آيت الله بهشتى آزادى است. و شايد با اندک تاملى در آثار مرحوم بهشتى بتوان او را انديشمند و متفکر آزادى ناميد. در واقع فکر او بر اين اعتقاد و بنيان راستين استوار شده است که،انسان شدنى است مستمر و پويشى خودآگاه، انتخاب گر و خودساز، و بر اساس آگاهى هايى که در فطرتش زمينه دارد و در پرتو تجربه و عمل بارور مى شود، و با قدرت گزينشى آزاد که به او داده شده، جهت اين پويش سازنده را آگاهانه و آزادانه برمى گزيند و در جهتى که خود انتخاب و اختيار کرده است، رشد مى کند، جلو مى رود و ساخته مى شود. ويژگى اساسى انسان همين خودسازى و محيط سازى آگاهانه و آزادانه اوست. ارزش او در همين است که مى تواند آزادانه به راه خير و فضيلت درآيد، يا آزادانه به راه زشتى و شر و پستى و ناپاکى فروغلطد. و اين است آزمون بزرگى که در آن شرکت دارد....